Reykjavík 9.febrúar 2024

Guðrún Bergsdóttir, 1970 - 2024

Guðrún fæddist í Reykjavík árið 1970. Að lokinni formlegri skólagöngu sótti Guðrún ýmis námskeið hjá Fjölmennt símenntunar og þekkingarmiðstöð þar á meðal í vélsaumi. Hún var meðlimur í Perlu- festinni, sem er áhugafélag um leiklist og starfaði hjá Ási vinnustofu frá árinu 1994. Frá árinu 2000 til ársins 2018 vann Guðrún með útsaum í sinni list og þróaði sérstakan stíl sem vekur aðdáun og höfðar til fólks á ólíka vegu en verk hennar tengjast bæði handverkshefðinni og geómetríski abstrakt list.

Guðrún byrjaði að vinna við myndlist eftir þrítugt og fór þá að nota nál, garn og striga á persónulegan hátt og byrjaði að sauma þær myndir sem hún er hvað þekktust fyrir. Hún vann beint á strigann, spor fyrir spor, flöt fyrir flöt, án forskriftar.
Áður vann hún teikningar, munstur með tússi á pappír.

Á 18 ára tímabili bjó Guðrún til 66 útsaumsmyndir. Verk hennar þróuðust frá beinum línum og stórum ferningum yfir í smærri og lífrænni form þar til formfestan nánast hvarf uns hún setti einungis eitt krosssaumsspor í hverjum lit á flötinn. Í yngstu verkum Guðrúnar iðar flöturinn af lífi og þegar rýnt er í verk hennar á augað erfitt með að festa sig við einn stað.

Guðrún sýndi verk sín margoft á vettvangi Listar án landamæra og  á mörgum okkar helstu söfnum og sýningarstöðum frá árinu 2003 til ársins 2023.Guðrún var listamanneskja Listar án landamæra árið 2011. Hún  hélt einkasýningar og tók þátt í samsýningum á ferli sínum og tókst með stórbrotnum verkum sínum að kljúfa sýnilega og ósýnilega múra okkur öllum til góðs.

Áður en hún hóf að gera þau verk sem hún er hvað þekktust fyrir  hafði hún saumað út eftir forskrift og unnið tússmyndir sem svipar um margt til útsaumsmynda hennar. Sem barn teiknaði Guðrún svona ,,kafla“ eða eins og skákborð að sögn móður hennar, svipað og í saumaskapnum seinna. Móðir hennar keypti í hannyrðabúðum áprentaða púðastramma, sem auðvelt var að sauma og Guðrún saumaði nokkra slíka. Einu sinni kom hún heim með rauðan java sem vinkona hennar hafði gefið henni og fór að sauma fríhendis rendur á flötinn. Þegar javinn var búinn keypti móðir hennar meira garn og auðan stramma og Guðrún hélt áfram að þróa saumaskapinn í það sem hún er þekkt fyrir í dag og vann eftir það ekki að listsköpun með öðrum efnivið.

Úr fjarlægð þegar augað greinir ekki bilið á milli sporana, sér áhorfandinn þó útlínur forma aftur, festu innan þess sem virtist enga reglu hafa. Í horni sumra verka Guðrúnar má sjá vísi að næsta verki , örlitla kítlu eins og til að byggja upp eftirvæntingu. Verk Guðrúnar virðast vera úthugsuð þróun, þar sem hvert spor er í rökréttu framhaldi frá upphafi þó hún gæti ekki lýst því afhverju hún vann eins og hún gerði og yppti brosandi öxlum ef hún var spurð. 

Guðrún fór allra sinna ferða með Strætó. Meðferðis hafði hún ávallt listaverkin sín sem hún var að vinna að þá stundina og tók þau upp og hélt sér að verki hvort sem það var í kaffipásu í vinnunni, í heimsókn hjá foreldrum sínum eða í strætó á leið sinni milli staða.

Það er skemmtileg saga af því hvernig verk Guðrúnar rötuðu fyrst fyrir auglit almennings. Sigurbjörg Júlíusdóttir, kona með fjölskyldutengsl við Guðrúnu vann á bókasafninu í Gerðubergi og bauð henni að sýna í einu horni bókasafnsins, þar sem settar voru upp litlar sýningar á saumaskap og handavinnu. Þessi sýning Guðrúnar var á dagskrá fyrstu hátíðar í nafni Listar án landamæra, sem haldin var á Evrópuári fatlaðs fólks árið 2003. Í kjölfarið var Guðrún beðin um að sýna verkin sín á bókasafninu í Hafnarfirði.

Nokkrum árum síðar varð önnur tilviljun til þess að Guðrún sýndi aftur. Harpa Björnsdóttir myndlistarmaður var með vinnustofu í sama húsi við Reykjavíkurhöfn og faðir Guðrúnar var með skrifstofu. Þar hékk mynd eftir Guðrúnu sem hún hafði gefið honum og heillaðist Harpa af henni. Harpa vann þá í Gerðubergi og hafði umsjón með sýningum þar. Hún bauð Guðrúnu að halda einkasýningu, sem fékk nafnið “Hugarheimar” og var opnuð í nóvember 2006. Sýningin fékk mikla aðsókn og athygli og var framlengd til loka janúar 2007. Það hafði aldrei gerst að sýningar væru framlengdar og var mikið fjallað um hana í fjölmiðlum. Um sýninguna sagði í fréttatilkynningu, að hún væri ein allsherjar sinfónía fjölskrúðugra lita og forma; eins og íslensk brekka þakin berjum að hausti eða brúðarklæði frá Austurlöndum.
Guðrún sýndi verk sín víða frá þeim tíma.

Á árunum 2007 – 2013 hélt Guðrún 6 sýningar sem voru á dagskrá Listar án landamæra sem þá var undir stjórn Margrétar M. Norðdahl. Árið 2007 tók Guðrún þátt í samstarfssýningu hjá List án landamæra, sem haldin var í Norræna húsinu og vann og sýndi verk sín með Gjörningaklúbbnum, en hann skipuðu þær Eyrún Sigurðardóttir, Jóní Jónsdóttir og Sigrún Hrólfsdóttir.

Árið 2008 hélt hún einkasýningu á Mokka sem var einnig á dagskrá Listar án landamæra. Árið 2011 var Guðrún valin listamanneskja Listar án landamæra og sýndi verk sín ásamt myndlistarmanninum Ransú í Hafnarborg í Hafnarfirði en sýningin bar yfirskriftina “Abstrakt”. Árið 2012 sýndi hún ásamt Gauta Ásgeirssyni á sýningunni “Nál og hnífur” í Þjóðminjasafni Íslands. 2013 tók hún þátt í samsýningunni ,,Meistarar’’ í gallerí Listamenn og samsýningu í bíósal Duushúsa í Keflavík, en allar sýningarnar voru hluti af dagskrá Listar án landamæra. Árið 2014 tók Guðrún þátt í verkefninu “Samsuða” í samstarfi við listamanninn Eggert Pétursson. Guðrún sýndi einnig verk sín í Listasal Mosfellsbæjar á samsýningunni “Rjóminn” og í Öryggismiðstöðinni í Askalind sama ár. Allar sýningarnar utan þeirrar í Öryggismiðstöðinni voru á dagskrá Listar án landamæra undir stjórn Írisar Stefaníu Skúladóttur.

Verk Guðrúnar prýddu forsíðu rits Heimilisiðnaðarfélags Íslands “Hugur og hönd” árið 2008, forsíðu Sögu Styrktarfélags vangefinna 1958-2008, “Viljinn að verki” árið 2009 og almanak Þroskahjálpar árið 2013.

Guðrún sýndi verk sín á einkasýningu í Safnasafninu á Svalbarðsströnd árið 2020. Á sýningunni fengu safngestir að sjá fyrstu myndina sem hún saumaði út í striga án forskriftar frá árinu 2000 og einnig síðustu útsaumsmyndina sem Guðrún gerði sem er frá árinu 2018. Frá árinu 2014 hægðist á listsköpun Guðrúnar og var hvert verk eftir það jafnvel ár í smíðum. Verk Guðrúnar áttu einstaklega vel heima í Safnasafninu þar sem alþýðulist mætir menntaðri nútímalist og handverkið mætir listaverkinu. Líkt og Safnasafnið ávarpa verk Guðrúnar manngerð landamæri listheimsins, þar sem múrar hafa verið reistir og verk eru vegin og metin eftir ósögðum en vel þekktum reglum um gildi ólíkra verka og skapara þeirra.

Guðrún sýndi aftur á Safnasafninu árið 2022. Þá í hópi annarra listakvenna á samsýningunni Áhrifavaldar, sýnendur voru ásamt Guðrúnu þær Sigrún Huld Hrafnsdóttir, Edda Guðmundsdóttir, Elín Sigríður María Ólafsdóttir Breiðfjörð Berg, Elín Fanney Ólafsdóttir, Helga Matthildur Viðarsdóttir og Lára Lilja Gunnarsdóttir. Konur á ólíkum aldri komnar mislangt á sínum ferli en allar hafa þær haft áhrif og sett mark sitt á íslenskan listheim.

Eins og segir í texta um sýninguna þá hefur í gegnum aldirnar  verið horft fram hjá því að skrásetja list sumra í listasöguna. Þetta eru hópar og einstaklingar sem samfélagið hefur oft ýtt út á jaðarinn í ýmsu tilliti. Sumir áhrifavaldar í listasögunni eru enn ósýnilegir og stundum hunsaðir. Það er margt listafólk af ólíkum kynjum og uppruna og fatlað fólk sem hefur gert mikilvæg listaverk í gegnum árin og aldirnar, sem með list sinni hefur haft áhrif á annað listafólk, á þróun og strauma og stefnur í listasögunni, raunverulegir áhrifavaldar sem þarf að viðurkenna og gera grein fyrir hlut þeirra og áhrifum í list og menningu hvers samfélags.

Sumarið 2022 braut Guðrún blað í íslenskri listasögu þegar hún sýndi verk sitt á sýningunni Spor og þræðir á Listasafni Reykjavíkur, Kjarvalsstöðum, á dagskrá Listahátíðar í Reykjavík í sýningarstjórn Ingunnar Fjólu Ingþórsdóttur. Þar sýndi hún verk sín ásamt mörgu af okkar fremsta listafólki en Spor og þræðir var sýning á verkum íslensks samtímalistafólks sem sauma út eða nýta nál og þráð sem verkfæri við listsköpun sína.

Í upphafi árs 2023 sýndi Guðrún verk sín í Nýlistasafninu í hópi alþjóðlegs listafólks á sýningunni Brot af annars konar þekkingu á dagskrá Listar án landamæra í sýningarstjórn þeirra Terezu Jindrová & Evu B. Riebová.

Ég efast ekki um að verk Guðrúnar munu lifa áfram um ókomna í tíð og að gerð verður grein fyrir þeim í íslenskri listasögu. Verk Guðrúnar eiga erindi við okkur og munu áfram eiga samtal við samtíma okkar, fortíð okkar og framtíð.
Guðrún Bergsdóttir hefur markað spor í listasöguna og með verkum sínum og nálgun hefur hún haft áhrif á samfélagið og á samtímafólk sitt í listinni.

Hvert spor í verkum Guðrúnar felur í sér sögu og það gerir bilið á milli sporanna einnig. Í verkum Guðrúnar má skynja tíma sem samhliða stendur í stað og líður hratt, asa og kyrrð, klið og þögn, eins og að sitja við læk, sem bæði er hjá okkur, en flæðir hjá á sama tíma.

Guðrún var einstök manneskja, kraftmikil, áður en hún veiktist, svo gustaði af henni. Glöð í sinni og með góða og gjöfula nærveru. Umhyggjusöm, einbeitt og skapandi í allri sinni tilveru.

Blessuð sé minning Guðrúnar Bergsdóttur listakonu.

Með djúpri virðingu og þakklæti
Margrét M. Norðdahl

(Hluti texta í þessari grein hefur áður birst í Veftímaritinu ArtZine, í sýningarskrám Safnasafnsins og í lokaverkefni ,,Af því að ég elska myndlist’’.  Allir textar eftir Margréti M. Norðdahl )